De relatie tussen China en Taiwan is op zijn zachts gezegd gespannen. In de media wordt Taiwans situatie geregeld vergeleken met die van Oekraïne. Beide zijn jonge democratieën. Acute dreiging komt van hun autoritaire buurman. Culturele overeenkomsten en, al dan niet gekunstelde, geschiedenis worden ingezet om een gewelddadige invasie te legitimeren. Hier houdt de vergelijking vanuit volkenrechtelijk perspectief echter op.
Pakketjes die ik uit Nederland ontving werden door PostNL verzonden naar ‘Taiwan, provincie van de Volksrepubliek China’. Oekraïne wordt internationaal niet als provincie van Rusland gezien, maar als soeverein land. Oekraïense sportfans mogen zich tijdens de Olympische spelen hullen in hun nationale kleuren; Taiwanese fans niet. Het IOC verwijdert iedere fan met een Taiwanese vlag onmiddellijk uit het het zicht van de camera’s. Ondanks een succesvol anti-covidbeleid mag Taiwan niet lid worden van de WHO. Laat staan van enig andere internationale organisatie.
Soevereiniteit: Antropologie vs. Volkenrecht
Wanneer is een land soeverein? Dat hangt ervan af wie je het vraagt. Op de National ChengChi Universiteit in Taipei volgde ik het vak ‘Soevereiniteit vanuit Antropologisch Perspectief’. De antropologie beantwoordt de vraag wanneer er sprake is van soevereiniteit geregeld anders dan het volkenrecht. Binnen het volkenrecht begint het antwoord bij het vaststellen van het hoogste gezag. Meestal is dat de partij die effectief het grootste gedeelte van het grondgebied controleert. Wordt die regering door een meerderheid van de VN-leden erkend als wettige vertegenwoordiger dan verankert dat de soevereiniteit van een gebied verder in de internationale rechtsorde. Binnen de antropologie wordt meer gekeken naar daden die soevereiniteit bewerkstelligen: eigen paspoort, munteenheid, kiesstelsel en zelfs een eigen postzegel zijn factoren voor het bepalen van een antwoord. Hierover in een andere blog meer.
De Geschiedenis van de Spanning tussen China en Taiwan
Anno 2025 erkennen slechts 12 landen ter wereld, waaronder het Vaticaan, Taiwan als onafhankelijk land. Toch merk ik dat er veel verwarring bestaat over Taiwans status. Dat is niet vreemd. Al vijftig jaar voeden westerse landen deze verwarring door A te zeggen en B te doen. Om de spanningen tussen Taiwan en China uit te leggen, moet men terug in de geschiedenis. Het einde van de Tweede Wereldoorlog en de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 is het startpunt. Toen was Chiang Kai Shek de facto leider van China (lees ook: Japanse Sporen van het Verleden). Mao Zedong speelde op het wereldtoneel geen rol van betekenis. Middels resolutie nummer 1 kreeg China met Chiang aan het roer een permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad
China’s Regering in Ballingschap
Gedurende de Tweede Wereldoorlog ligt de Chinese Burgeroorlog min of meer stil; niets verbroederd zoals een gemeenschappelijke vijand. Na afloop laaide de strijd weer op. Chiang raakt steeds verder in het nauw en vlucht in 1949 samen met meer dan een miljoen, vooral mannelijke, volgelingen naar de eilanden in de Straat van Taiwan. In Taipei zetelt voortaan de regering van de in 1911 uitgeroepen Republiek China; een regering in ballingschap.
Al in 1950, een jaar na de oprichting van de Volksrepubliek China, erkent Nederland de regering van Mao Zedong als de wettige regering van China. De VS doen dat niet. Die waren inmiddels verwikkeld in de Koreaanse Oorlog waar de Volksrepubliek aan Noord-Koreaanse kant een prominente rol speelt. Bovendien heeft het McCarthyism net zijn intrede in de Amerikaanse politiek gedaan. Een stemming in de Algemene Vergadering van de VN om Mao’s regering als wettig vertegenwoordiger van China te erkennen (Nederland stemde voor), haalt het onder druk van de VS niet. De spanning tussen China en Taiwan is in de daaropvolgende decennia (ook) om te snijden (lees ook: Dineren met de Messenmaker van Kinmen)
“Ik Hoor wat u Zegt”
In 1971 keert het tij voor Taiwan. In oktober van dat jaar neemt de Algemene Vergadering van de VN, resolutie 2758 aan.1 China’s permanente zetel in de Veiligheidsraad wordt aan de regering van Mao Zedong gegeven. Diplomatieke betrekkingen met Taiwan worden en masse verbroken. Nixon opent vervolgens de deur voor het herstel van betrekkingen tussen de VS en de Volksrepubliek door de grote roerganger en premier Zhou Enlai te bezoeken. In de communiqués die diverse landen in de nasleep van VN resolutie opstellen wordt China´s positie ten aanzien van Taiwan gerespecteerd (Nederland), Take notes (Canada) van Acknowledged (Verenigd Koninkrijk). Wat dat inhoudt? Wij horen wat u zegt. Diplomatieke vaagheid ten voeten uit.
Herkomst Ambiguïteit
In 1979 worden de officiële betrekkingen tussen China, inmiddels met Deng Xiaoping aan het roer, en de VS bevestigd. Tegelijkertijd nemen die de Taiwan Relations Act aan die de basis voor wapenleveranties en militair ingrijpen mogelijk maakt (lees ook: And the Oscar Goes to?) Hoe dit in de VS´s Eén-Chinabeleid past, is onduidelijk. De Nederlandse regering doet ook een duit in het zakje. In 1980 keurt zij de export van onderzeeërs naar Taiwan goed. Vreemde keuze als je het eiland ziet als een provincie. Aan Baskenland zal de Nederlandse regering in die tijd geen wapens hebben willen leveren. De koopman had het gewonnen van de dominee. Met deze order hoopte het kabinet de kwijnende Nederlandse scheepsbouw te steunen. De reactie uit Beijing laat zich makkelijk raden; er ontstaat een diplomatieke crisis. Zo zijn er nog legio voorbeelden te noemen waar woord en daad niet matchen.
Strategisch Koorddansen
Het doel van ambiguïteit is het creëren van ruimte om met elkaar te kunnen blijven praten. Zowel de Chinese militaire strateeg Sun Tzu als Arent Jan Boekestijn prediken dit. Ambiguïteit is een vorm van deterrence: als de ander niet weet hoe gereageerd zal worden, kan de prijs van een aanval niet goed worden berekend. Voorzichtigheid is echter geboden. Ambiguïteit kan ook als trigger werken. Er moet een strategie aan ten grondslag liggen waarin de consequenties van gedrag worden gewogen (die strategie lijkt geregeld te ontbreken). Het is als koorddansen.
Taiwan heeft de afgelopen 30 jaar hard gewerkt aan een democratische rechtstaat. Er zijn vrije verkiezingen, minderheden worden wettelijk beschermd en de vrijheid van meningsuiting en demonstatie worden gerespecteerd. Als eerste land in Azië legaliseerde Taiwan het homohuwelijk. Vanuit moreel perspectief verdient Taiwan het beloond te worden door het democratische westen. Vanuit economisch perspectief ook. Een blokkade van de Straat van Taiwan of erger zou tot een wereldwijde economische clusterfuck (Arent Jan Boekestijns woorden) leiden. Of Taiwan op dezelfde steun kan rekenen als Oekraïne valt in het huidige geopolitieke klimaat niet te voorspellen. Europa is druk met Rusland en de VS met zichzelf. Landen in Azië lijken steeds meer richting China te bewegen. Alleen de tijd heeft het antwoord.
Kijktip – Invisible Nation
In een steenkoude, maar uitverkochte bioscoopzaal in Taipei’s Xinyi district, zag ik de documentaire ‘Invisible Nation’ van Vanessa Hope. De documentaire draait om Taiwans eerste vrouwelijke president Tsai Ing-wen (DPP) (2016-2024) en de strijd van de Taiwanezen voor democratie en zelfstandigheid. Via interviews met politiek leiders, activisten, academici en gewone burgers benadrukt de film de voortdurende ambitie van Taiwan om erkend te worden als een soevereine natie. Taiwanezen zijn trots op hun land, maar worstelen met de geopolitieke spanningen rond het eiland. Er klinkt hoongelach in de zaal bij de beelden van Xi Jinping’s toespraken waarin hij dreigende en soms verzoenende taal uitslaat richting Taiwan. Aan het einde van de documentaire klinkt applaus. Het lijkt erop dat de bioscoopbezoekers niet genegen zijn tot vrijwillige aansluiting bij de Volksrepubliek, iets waar Beijing zo op hoopt.
- Deze resolutie wordt anno 2025 door China gebruikt om haar bondgenoten officieel te laten verkondigen dat Taiwan binnen het territorium van Beijing valt. Klein detail: deze resolutie zegt helemaal niets over territorium. ↩︎