Een verhaal uit Okinawa
“Go West, life is peaceful there” schalt het door de wachtruimte van de veerhaven Tomari in Naha. Het is de zalvige versie van de Pet Shop Boys uit de jaren ’90; niet het origineel van de Village People. Dat juist dit nummer, doorspekt met Amerikaans patriotisme (bekijk ook vooral even de videoclip van de Pet Shop Boys1) op Okinawa als achtergrondmuziek wordt gebruikt, voelt cynisch.
Verschroeide Aarde
Vanwege de strategische ligging kent het Ryukyu koninkrijk, zoals Okinawa voor inname door Japan in 1879 heette, een bloedige geschiedenis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lieten ongeveer evenveel mensen hier het leven als in Hiroshima en Nagasaki samen. Een kwart van de burgerbevolking kwam om. De Amerikanen wilden het eiland gebruiken als springplank voor ‘operation downfall’: een aanval op het Japanse hoofdeiland. De weerstand die de troepen op Okinawa ondervonden, wijzigden dat plan: geen invasie maar atoombommen moesten Japan op de knieën dwingen.
Na de overgave van Japan op 2 september 1945 hielden de VS de eilanden bezet. Het was voor hen tijdens de Korea- en Vietnamoorlog de perfecte uitvalsbasis voor de regio. Na ‘teruggave’ aan het keizerrijk in 1972 houden de VS er een militaire basis en ‘s werelds enig ‘jungle war-fare’ oefenterrein. Het is een onderdeel van de ‘Status of Force Agreement’ (SOFA) met Japan. Zelfbestuur zat er, na een Japanse en Amerikaanse bezetting van de voorheen soevereine eilanden, dus blijkbaar niet in waar dat voor Taiwan (ook decennia bezet door de Japanners) wel door de geallieerden kort is overwogen (maar wat Taiwans latere dictator Chiang Kai-Shek heeft voorkomen. Lees ook: Japanse Sporen van het Verleden).
Wangedrag Amerikaanse Militairen
De voortdurende Amerikaanse militaire aanwezigheid trekt diepe sporen in Okinawa’s samenleving. Nog altijd blijft Okinawa economisch achter bij de rest van Japan. De basis creëert maar weinig banen voor de lokale bevolking. Het werkloosheidscijfer is er bijna twee keer zo hoog als op het hoofdeiland. De continue overvliegende gevechtsvliegtuigen tasten het milieu en leefbaarheid aan. COVID-19 bereikte Okinawa dankzij Amerikaanse militairen voor wie het Amerikaanse Covidbeleid gold en niet de veel striktere Japanse quarantaine- en testregel. Nodeloos te zeggen dat dit tot boosheid onder de bevolking leidde. En dan is er nog het veiligheidsrisico voor met name vrouwen door Amerikaanse militairen die, al dan niet getraumatiseerd, tijdens hun rotatie komen ‘ontspannen’ op het eiland. Waar tijdens de Amerikaanse bezetting van Okinawa bordjes bij cafés hingen met ‘No Okinawans allowed’ hebben sommige bordelen nu bordjes met ‘Americans not welcome’. Militairen jagen met hun ‘spring break-achtige’ gedrag de sekswerkers teveel angst aan.
Een groepsverkrachting door Amerikaanse soldaten (ze vonden een sekswerker te duur en waren daarom overgegaan tot verkrachting) en de daaropvolgende dood van een 12-jarig schoolmeisje in 1995, resulteerde in een plan om de basis naar het dunner bevolkte, maar ecologisch kwetsbare, noorden van Okinawa te verplaatsen. Dit is nog altijd niet gebeurd. De weerstand is enorm. Onderzoek uit 2019 toont aan dat meer dan 70% van de lokale bevolking de basis het liefst volledig ziet verdwijnen. Een andere Japanse prefectuur moet dit juk maar eens overnemen.
Tokio laat de bevolking echter in de steek. Lokale besluiten én rechtspraak die de relocatie tegenhouden worden door de regering overstemt. Het wakkert het reeds bestaande minderwaardigheidsgevoel van de inwoners verder aan. De Japanners hebben na de inlijving niet nagelaten de Ryukyu te laten merken dat zij niet zuiver Japans zijn en dus minder. Ook de Amerikanen behandelden de bevolking als tweederangsburgers. Na de overgave in de Tweede Wereldoorlog breidde het minderwaardigheidscomplex zich sowieso als een olievlek over de gehele Japanse natie uit.
Kritische Kunst van Takashi Murakami
In Kyoto bezocht ik een overzichtstentoonstelling van de Japanse kunstenaar Takashi Murakami en zag daar onder meer diens werken ‘727’, vernoemd naar het toesteltype van Boeing.2 Murakami maakte ‘727’ na bewustwording van zijn eigen minderwaardigheidscomplex jegens de VS. Het schilderij toont Dob, een door Murakami gecreëerd maniakaal lachende Anime-figuur, surfend op een golf tegen een lilakleurige achtergrond. Dobs uitdrukking is uitdagend en angstaanjagend tegelijk. In zijn werk onderzoekt (en bekritiseert) Murakami de voortdurende aanwezigheid van de VS in Japan en de invloed op Japans hedendaagse cultuur en samenleving. De populairste sport in Japan is honkbal, om maar eens iets te noemen.
Gezien de huidige veiligheidssituatie in de regio zal de Amerikaanse basis waarschijnlijk niet binnen afzienbare tijd verdwijnen. Voor effectieve deterrence (voor deze term heeft ook Professor Rob de Wijk geen goede Nederlandse vertaling kunnen vinden) van de krachten van China en Noord-Korea blijft een basis in de regio noodzakelijk. Verplaatsing naar een andere Japanse prefectuur lijkt (financieel) onrealistisch. The ‘Peaceful West’ resideert voorlopig dus nog op Okinawa, of de eilandbewoners nu willen of niet.
- Zie: https://www.youtube.com/watch?v=LNBjMRvOB5M ↩︎
- De tentoonstelling is nog tot 1 september 2024 te zien in het Kyoto Kyocera Museum of Art https://kyotocity-kyocera.museum/en/exhibition/20240203-20240630 ↩︎