“Je zult veel herkennen in Japan” voorspelden mijn Taiwanese vrienden mij. Tijdens mijn bezoek aan Kyoto en Osaka zie ik dat ze geen woord teveel hebben gezegd. De brandschone straten, de serene stilte in de trein, een mandje voor je tas in een restaurant, mochi’s en Tanghulu; de invloed van 50 jaar Japanse overheersing heeft sporen achtergelaten in Taiwan.
Kolonisatie van Taiwan
Japan Japan koloniseerde Taiwan zonder er een schot gelost te hebben. Geschoten werd er op het Koreaanse schiereiland tijdens de eerste Sino – Japanse oorlog (1894 – 1895). Japan verpulverde China en bedong afgifte van Taiwan. Eén blik op de kaart laat zien waarom het expansiedriftige Japan haar zinnen op het eiland had gezet.1 De Qing-dynastie daarentegen was niet geïnteresseerd in Taiwan. Het werd gezien als een eiland bevolkt door halve wilden. Investeringen door het vasteland bleven achter en Taiwans economie daarmee ook. Zo kwam Taiwan onder Japans bestuur.
De Japanners bouwden in Taiwan fabrieken, legden er spoorwegen aan en haalden er grondstoffen zoals kolen en voedsel (bananen!) vandaan. Na de overgave van Japan in 1945 kwam een einde aan 50 jaar kolonisatie. De geallieerden opperden Taiwan zelfbestuur te geven. Chiang Kai-Shek, Mao’s tegenstander en destijds China’s de facto leider, is daar echter voor gaan liggen. Taiwan werd na de Tweede Wereldoorlog dus weer onderdeel van China.
Taiwanese Verwachtingen en de Nieuwe Chinese Werkelijkheid
Van een soepele overname van bestuur was echter geen sprake. Om te beginnen was er een taalbarrière. Taiwanezen spraken geen Mandarijn zoals de nieuwe bestuurders, maar Taiwanees (of andere inheemse talen). Waar Taiwanezen door de Japanners werden betrokken in het bestuur deden de Chinese vastelanders dat niet of nauwelijks.2 Private eigendommen werden door de Chinezen volledig arbitrair geconfisqueerd. Fabrieken werden vanwege de onkunde van de nieuwe Chinese eigenaren onbruikbaar. De corruptie was gigantisch (iets wat de geallieerden die Chaing Kai-Sheks nationalistische Kuomintang, bijstonden in de strijd tegen de Japanners, ook was opgevallen). De Chinese soldaten veroorzaakten overlast.
Waar Japan begin twintigste eeuw al geïndustrialiseerd en ontwikkeld was, was China na afzetting van de keizer in 1911 verzand in een gewapende machtsstrijd en moest industrialisatie nog beginnen. Het welvaartsverschil werd pijnlijk duidelijk. Bovendien voelden Taiwanezen zich wederom als tweederangsburgers behandeld alleen ditmaal door hun vermeende landgenoten. Blijdschap over de bevrijding maakte snel plaats voor teleurstelling. Dit was niet waar ze op gerekend hadden.
De Witte Terreur
De dood van een sigarettenverkoopster door gewelddadig politieoptreden deed in 1947 de vlam in de pan slaan. Er ontstond een gewelddadige landelijke opstand die bekend is komen te staan als ‘de 28 februari opstand’. Overheidsgebouwen werden in brand gestoken, vastelanders (Chinezen afkomstig van het vasteland) werden op straat aangevallen en hun winkels vernield. In allerijl werden er extra troepen van het vasteland naar Taiwan verscheept. Orde werd op brute wijze hersteld.3 Destijds claimde de overheid 3000 tot 4000 opstandelingen te hebben geëxecuteerd. Het precieze aantal slachtoffers is echter nog altijd onduidelijk. Sommige bronnen spreken over meer dan 10.000 slachtoffers.4
De opstand ten spijt, Taiwanezen konden fluiten naar hun inspraak. Chiang Kai-Shek vestigde na zijn verlies van Mao Zedong in de Chinese burgeroorlog (1927-1949) er een militaire dictatuur. Iedereen moest verplicht Mandarijn spreken. Persvrijheid werd aan banden gelegd en politieke opponenten verdwenen achter tralies in een heropvoedingskamp op het eiland Lyudao (綠島). De periode van de “witte terreur” brak aan.
De Visuele Erfenis
Interessant is dat Taiwanezen de kolonisatie over het algemeen minder negatief bestempelen als de Koreanen die gedurende dezelfde periode gedwongen onderdeel van het Japanse keizerrijk uitmaakten. De belangrijkste reden was waarschijnlijk dat Chiangs regime door de bevolking als erger werd ervaren dan de kolonisatie door Japan.
Naast bepaalde gebruiken zijn de visuele sporen van de Japanse overheersing verspreid over heel Taiwan te vinden. Het huidige presidentieel paleis in Taipei is gebouwd door de Japanners voor hun gouverneur-generaal. De wijk Da Dao Cheng in Taipei, vuurtorens in onder andere Kaohsiung en Kenting en de mijnwerkersdorpen Jiufen en Pinxie zijn maar enkele andere voorbeelden. Instagram staat er vol mee. Check vooral het Instagramaccount Taiwan Visuals van fotograaf Christian Leonhardson.
Kijktip: Spirited Away
Animatiefilms zijn zowel in Japan als in Taiwan razend populair. In 2002 won de Japanse animatiefilm ‘Spirited Away’ (千と千尋の神隠し) een Oscar. Het dorp en badhuis waar de film zich afspeelt lijkt te zijn geïnspireerd op Jiufen (九份) een voormalig mijnwerkersdorp ten noorden van Taipei. De Japanse regisseur ontkent dit. Jiufen was echter gebouwd tijdens de Japanse bezetting toen er goudkoorts op het eiland heerste. Kortom, het is dus heel goed mogelijk dat er een Japanse evenknie is. De film is te bekijken via Netflix.
- Na de bezetting van Okinawa in 1879 had Japan met de inlijving van Taiwan in 1895 de gehele eilandring voor het Chinese vasteland in handen. ↩︎
- Chen, Edward I-te. 1970. “Japanese Colonialism in Korea and Formosa: A Comparison of the Systems of Political Control.” Harvard Journal of Asiatic Studies 30: 126–58. https://www.jstor.org/stable/pdf/2718768.pdf. ↩︎
- Lai, Tse-Han, Myers R., Wei Wou (1991) A Tragic Beginning. The Taiwan Uprising of February 28, 1947. Stanford University Press. ↩︎
- 28 februari is tegenwoordig een vrije dag in Taiwan. ↩︎